Montessori cho trẻ sơ sinh: Hướng dẫn đầy đủ cho người mới bắt đầu
Ngày nay, ngày càng nhiều gia đình lựa chọn Montessori như một phương pháp nuôi dạy con dựa trên khoa học, giúp hỗ trợ sự phát triển tự nhiên của trẻ. Các nguyên tắc Montessori tập trung vào giao tiếp tôn trọng, sự gắn kết ý nghĩa và khuyến khích tính độc lập. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cùng bố mẹ tìm hiểu chi tiết những nguyên tắc Montessori có thể áp dụng từ khi bé mới sinh, cũng như lợi ích ngắn hạn và dài hạn mà phương pháp này mang lại.
Montessori là gì?
Montessori là một phương pháp giáo dục đã tồn tại hơn 150 năm và vẫn đang phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới. Người sáng lập – Tiến sĩ Maria Montessori – vốn là một bác sĩ, nhà khoa học và nhà giáo dục.
Bà đã bác bỏ quan niệm cho rằng trẻ em là những “tấm giấy trắng” chỉ tiếp nhận kiến thức từ người lớn. Thay vào đó, bà phát hiện ra rằng trẻ học hỏi hiệu quả hơn rất nhiều khi người lớn không áp đặt quá trình học. Maria Montessori khuyến khích chúng ta “theo sát đứa trẻ”, bởi trẻ vốn dĩ rất có khả năng nếu được sống trong một môi trường khơi gợi sự tò mò, chủ động và tập trung.
Theo bà, 24 năm đầu đời là giai đoạn nền tảng, quyết định việc trẻ có thể trở thành những công dân khỏe mạnh, tự tin và thích nghi với xã hội. Maria Montessori kêu gọi cha mẹ và giáo viên hãy tôn trọng việc học như một quá trình tự nhiên – “và quá trình đó phải bắt đầu từ khi trẻ chào đời.”
Vì sao nên áp dụng Montessori từ khi trẻ sơ sinh?
Để hiểu Montessori ngay từ giai đoạn sơ sinh, bố mẹ cần thay đổi cách nhìn truyền thống về giáo dục. Montessori là mô hình tôn trọng sự học hỏi gắn liền với cuộc sống, với mục tiêu giúp mỗi đứa trẻ phát huy tối đa tiềm năng của mình.
“Giáo dục một đứa trẻ, ngay cả khi còn rất nhỏ, không phải để chuẩn bị cho bé đến trường – mà là chuẩn bị cho cuộc sống.” – Maria Montessori
Trẻ sơ sinh học hỏi qua các giác quan: mùi hương của mẹ, tiếng chim hót, ánh sáng rực rỡ, hay cảm giác chạm vào cỏ. Montessori nhấn mạnh chúng ta cần trân trọng và khuyến khích quá trình học hỏi đầy tự nhiên này.
Đúng là trẻ sơ sinh còn phụ thuộc nhiều vào sự chăm sóc – từ việc thay tã, bú sữa cho đến giấc ngủ. Nhưng đồng thời, trẻ cũng có khả năng đáng kinh ngạc: phát triển ngôn ngữ, vận động, từ lẫy, bò cho đến đi bộ, từ khóc cho đến biết nói – tất cả đều do chính trẻ dẫn dắt.
Điều quan trọng là bố mẹ giữ vai trò hỗ trợ sự phát triển của con, thay vì chỉ tập trung vào sự phụ thuộc. Khi hiểu cách trẻ học, chúng ta không chỉ giúp con phát triển mà còn giúp bản thân cha mẹ thoát khỏi cảm giác căng thẳng, thay vào đó là sự kết nối, bình an và yêu thương.
Các mốc phát triển quan trọng của bé trong năm đầu đời
Hiểu được những gì sẽ diễn ra trong năm đầu đời giúp cả bố mẹ và em bé đều phát triển khỏe mạnh, hạnh phúc hơn.
0 – 3 tháng tuổi
Trong giai đoạn sơ sinh, bé có thể ngủ tới 18 tiếng/ngày, chưa phân biệt rõ ngày – đêm. Vận động chủ yếu được điều khiển bởi các phản xạ tự động, tầm nhìn còn hạn chế. Khoảng tháng thứ 2, bé thường quấy khóc nhiều hơn, nhưng đến 3 tháng, bé bắt đầu hình thành nhịp sinh học ổn định, kèm theo sự phát triển vượt bậc về thị giác và kỹ năng vận động.
Bố mẹ có thể làm gì:
-
Tận dụng giai đoạn “tâm trí thẩm thấu” để đơn giản hóa trải nghiệm đầu tiên, tránh bé bị quá tải kích thích.
-
Cho bé tiếp xúc với hình ảnh tương phản cao và chuỗi mobile Montessori, chấp nhận rằng thời gian tập trung ban đầu có thể chỉ vài phút.
-
Khi bé bắt đầu tập trung lâu hơn, hạn chế ngắt quãng sự chú ý đó.
-
Thay vì quá nhiều đồ chơi, hãy chậm rãi trò chuyện, để bé quan sát gương mặt, giọng nói và môi trường gia đình – những điều thú vị hơn bất cứ hoạt động gượng ép nào.
3 – 6 tháng tuổi
Đây là giai đoạn chơi và vận động có chủ đích bắt đầu xuất hiện. Bé nhìn xa hơn, thích thú với màu sắc rực rỡ và họa tiết phức tạp. Bé có thể cầm nắm, đưa đồ vật vào miệng, và rất hưởng ứng những món đồ như xúc xắc, vòng gỗ, hạt gỗ cầm nắm. Đồng thời, bé cũng bắt đầu thích nghi tốt hơn với nếp sinh hoạt có quy luật.
Bố mẹ có thể làm gì:
-
Tạo nhiều không gian mở để bé vận động tự do, không gián đoạn.
-
Thay mobile thị giác bằng mobile xúc giác, ví dụ vòng gỗ treo ruy băng để bé tập với và cầm nắm.
-
Khi bé cố với một món đồ ngoài tầm tay, đừng vội giúp ngay – cho bé thời gian thử thách bản thân.
-
Đặt nhiều món đồ trong tầm với để bé tự chọn, thay vì áp đặt lựa chọn của bố mẹ.
6 – 9 tháng tuổi
Giai đoạn này, sự phát triển vận động thô và tinh bùng nổ. Bé thường bắt đầu ngồi vững không cần hỗ trợ, tầm nhìn gần tương đương người lớn. Khoảng 8–9 tháng, bé phát triển kỹ năng cầm nhíp (pincer grasp) – dùng ngón cái và ngón trỏ để nhặt đồ vật. Tuy nhiên, đây cũng là lúc bé dễ trải qua lo âu chia ly.
Bố mẹ có thể làm gì:
-
Làm mới không gian để bé có nhiều thử thách vận động: thảm, gối sàn, hoặc thanh vịn Montessori để tập đứng.
-
Cho bé tiếp xúc đồ chơi cần dùng cả hai tay, rèn luyện phối hợp tay – mắt, và các trò chơi về tính thường hằng của vật thể (object permanence). Hộp Montessori “Object Permanence Box” là một ví dụ điển hình.
-
Từ 8–9 tháng, có thể giới thiệu uống nước bằng cốc nhỏ (weaning glass) và ăn dặm lần đầu nếu bé sẵn sàng.
9 – 12 tháng tuổi
Tinh thần tự lập của bé ngày càng rõ rệt, khả năng vận động phát triển nhanh – nhiều bé bắt đầu đứng, bò, tập đi những bước đầu tiên. Bé cũng học tự ăn với thức ăn mềm, đồng thời tiến bộ vượt bậc trong giao tiếp hai chiều: chỉ trỏ, vẫy tay, vỗ tay, hoặc bập bẹ những từ đầu tiên.
Bố mẹ có thể làm gì:
-
Đây là lúc cần baby-proofing kỹ lưỡng, vì bé bắt đầu di chuyển khắp nơi.
-
Mở rộng không gian để bé tham gia vào sinh hoạt gia đình, chứ không chỉ giới hạn ở khu vực vận động.
-
Kiểm soát kích thích: nếu bé bắt đầu đổ đồ, nghịch phá, có thể do quá nhiều món đồ trong tầm với.
-
Cho bé tiếp xúc với thiên nhiên và thế giới thật – rất quan trọng trong giai đoạn bé phát triển mạnh về cảm giác (sensorial learning).
Cách tương tác với em bé theo phương pháp Montessori
Việc chúng ta kết nối với con quan trọng không kém so với cách con kết nối với môi trường xung quanh. Montessori đưa ra nhiều nguyên tắc giúp bố mẹ đồng hành cùng con theo hướng tôn trọng và khích lệ, thay vì áp đặt hay buông lỏng.
Quan sát
Dành thời gian quan sát bé trong những khoảnh khắc khác nhau trong ngày giúp bố mẹ hiểu rõ hơn về sự phát triển của con:
-
Khi nào bé có dấu hiệu buồn ngủ?
-
Khi nào bé háo hức muốn vận động?
-
Bé thích đạp chân hay vung tay nhiều hơn?
-
Điều gì khiến bé hứng thú? Điều gì khiến bé khó chịu?
Chính sự tò mò và quan sát này là cốt lõi của việc “theo sát con”, thay vì bố mẹ áp đặt lịch trình cứng nhắc từ trên xuống.
Ví dụ: “Mẹ thấy tuần này con bắt đầu mở và nắm tay. Vậy mẹ sẽ đưa cho con một chiếc xúc xắc để con thử cầm nhé.”
2. Khích lệ thay vì khen ngợi
Montessori nhấn mạnh: khích lệ khác với khen ngợi.
-
Khen ngợi: là động lực bên ngoài, khiến trẻ quen phụ thuộc vào sự công nhận của người khác.
-
Khích lệ: tập trung vào nỗ lực của con, giúp con nuôi dưỡng động lực nội tại.
Ví dụ:
-
Khen ngợi: “Giỏi quá, con bò giỏi lắm!”
-
Khích lệ: “Mẹ thấy con quyết tâm bò qua cả căn phòng. Chắc hẳn con cảm thấy rất mạnh mẽ!”
3. Hợp tác và tôn trọng sự đồng thuận
Trong Montessori, việc chăm sóc bé không phải là “làm cho con”, mà là “làm cùng con”. Ngay từ sơ sinh, bố mẹ có thể chậm lại, mô tả rõ ràng từng hành động để con cảm nhận mình là một phần của quá trình. Khi bé lớn hơn, hãy mời con tham gia và tôn trọng sự đồng thuận.
Ví dụ:
-
“Mẹ thấy con khóc và tã bị ướt rồi. Chúng ta cùng thay tã nhé. Giờ mẹ tháo tã bẩn, và mặc tã sạch cho con nha.”
-
“Con có muốn tự kéo quần lên không?”
-
“Mẹ có thể bế con lên nhé?”
-
“Con có muốn ăn thêm khoai lang không?”
4. Thành thật và rõ ràng
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ luôn quan sát, phân tích cách thế giới vận hành. Vì vậy, khi giao tiếp với con, chúng ta không nên đánh lạc hướng hay nói giảm. Thay vào đó, hãy cung cấp thông tin đơn giản, rõ ràng và đúng sự thật.
Ví dụ: “Hôm nay chúng ta sẽ đi khám bác sĩ. Con sẽ được tiêm, cảm giác như một cái chích nhẹ trên da. Mẹ sẽ ở cạnh và ôm con khi y tá tiêm xong.”
5. Ngôn ngữ phong phú và chính xác
Giai đoạn sơ sinh – 6 tuổi là “thời kỳ nhạy cảm về ngôn ngữ”. Vì vậy, bố mẹ nên sử dụng:
-
Cách phát âm rõ ràng, từ vựng phong phú
-
Tránh biệt danh, tránh rút gọn từ ngữ dễ gây nhầm lẫn
Ví dụ:
-
Không gọi “nước” là “nước nà” hay “wawa”
-
Hãy nói thẳng: “Đây là nước.”
Tương tác theo tinh thần Montessori không phải là làm thay cho con, mà là quan sát – khích lệ – hợp tác – thành thật – giao tiếp phong phú. Điều này giúp bé phát triển tự tin, độc lập và gắn kết sâu sắc hơn với bố mẹ.
Nuôi dạy con theo phương pháp Montessori không có nghĩa là phải gò ép trong khuôn khổ hay nguyên tắc cứng nhắc. Điều cốt lõi nằm ở việc cha mẹ thấu hiểu rằng, bản chất của nuôi dạy chính là sự quan tâm, thấu hiểu và tôn trọng. Khi ba mẹ kiên nhẫn quan sát, khích lệ đúng cách và đồng hành một cách tự nhiên, bé sẽ cảm nhận được tình yêu thương và tự tin phát triển theo nhịp riêng của mình. Và đó mới là món quà quý giá nhất mà cha mẹ có thể trao cho con.
